Høydemål på mennesker i gamle kilder

[Jan Søstuen]

Jeg ser i mannskapsrullene for 'Elverumske Skieløber Compagnie og Aggershuuske Skarpskytter Compagnie' fra 1812 at man er blitt oppført med høyde. Høyden på de fleste er rundt 65, men det finnes også personer som er oppført med høyde 58 og 59. Dersom dette er tommer er det ikke store karene vi snakker om her. 58 tilsvarer omlag 147 cm dersom en tomme er 2,54 cm. Er det noen som kan kaste litt lys på dette?

[Anne-Lise Hansen]

En annen tråd om det samme: http://forum.arkivverket.no/index.php?/topic/170949-hoeydemaal-tidlig-paa-1800-tallet/page__view__findpost__p__1462105__hl__tommer__fromsearch__1

 

Hvor mye en tomme var, har visst variert.

[Reidar Oddløkken]

Jeg ser i mannskapsrullene for 'Elverumske Skieløber Compagnie og Aggershuuske Skarpskytter Compagnie' fra 1812 at man er blitt oppført med høyde. Høyden på de fleste er rundt 65, men det finnes også personer som er oppført med høyde 58 og 59. Dersom dette er tommer er det ikke store karene vi snakker om her. 58 tilsvarer omlag 147 cm dersom en tomme er 2,54 cm. Er det noen som kan kaste litt lys på dette?

 

 

Litt her fra det gamle forumet:

 

http://da2.uib.no/cgi-win/WebDebatt.exe?slag=listinnlegg&debatt=brukar&temanr=9443&sok=h%F8yde+p%E5+soldater&nr=1&antinnlegg=8&startnr=&antall=&spraak=n#anker

[Terje Hatvik]

Litt her fra det gamle forumet:

 

http://da2.uib.no/cg...&spraak=n#anker

 

 

 

I gammalt sjællandsk mål tilsvarar ein tomme 2,636 cm (dvs. 26,36 mm), og ein sjællandsk alen vart då 63,264 cm. Sjællandske mål vart tekne i bruk frå om lag 1541, og vart endeleg innført ved lov i 1683. Ved ei norsk lovendring datert 28. juli 1824 (truleg initiert av at sambandet med Danmark vart kutta i 1814), vart ein norsk tomme justert til å vera 2,615 cm (dvs. 26,15 mm). I 1875 kom ei ny endring/ finjustering som fastsette ein tomme til 2,614 cm.

 

Det gjekk 12 linjer i 1 tomme, 6 tommar i 1 kvart, 2 kvarte i 1 fot, 2 fot i 1 alen og 3 alen i 1 favn. Det vil då seia at:

 

1 favn = 3 alen = 6 fot = 12 kvarte = 72 tommar = 864 linjer.

_1/3 favn = 1alen = 2 fot = 4 kvarte = 24 tommar = 288 linjer.

_1/6 favn = _1/2 alen = 1 fot = 2 kvarte = 12 tommar = 144 linjer.

_1/12 favn = _1/4 alen = _1/2 fot = 1 kvart = 6 tommar = 72 linjer.

_1/72 favn = _1/24 alen = _1/12 fot = _1/6 kvart = 1 tomme = 12 linjer.

 

Og dersom vi no skal vera pinleg nøyaktig så får vi då desse måla (med atterhald om at eg attgjev det rett):

 

Til og med 1824

1 linje = 2,1967 mm

1 tomme = 2,636 cm

1 kvart = 15,816 cm

1 fot = 31,632 cm

1 alen = 63,264 cm

1 favn = 189,792 cm

 

Frå og med 1825

1 linje = 2,1792 mm

1 tomme = 2,615 cm

1 kvart = 15,690 cm

1 fot = 31,380 cm

1 alen = 62,76 cm

1 favn = 188,28 cm

 

Frå og med 1875

1 linje = 2,1785 mm

1 tomme = 2,614 cm

1 kvart = 15,685 cm

1 fot = 31,370 cm

1 alen = 62,74 cm

1 favn = 188,22 cm

 

Med vennleg helsing

[Terje Hatvik]

I gammalt sjællandsk mål tilsvarar ein tomme 2,636 cm (dvs. 26,36 mm), og ein sjællandsk alen vart då 63,264 cm. Sjællandske mål vart tekne i bruk frå om lag 1541, og vart endeleg innført ved lov i 1683. Ved ei norsk lovendring datert 28. juli 1824 (truleg initiert av at sambandet med Danmark vart kutta i 1814), vart ein norsk tomme justert til å vera 2,615 cm (dvs. 26,15 mm). I 1875 kom ei ny endring/ finjustering som fastsette ein tomme til 2,614 cm.

 

Det gjekk 12 linjer i 1 tomme, 6 tommar i 1 kvart, 2 kvarte i 1 fot, 2 fot i 1 alen og 3 alen i 1 favn. Det vil då seia at:

 

1 favn = 3 alen = 6 fot = 12 kvarte = 72 tommar = 864 linjer.

_1/3 favn = 1alen = 2 fot = 4 kvarte = 24 tommar = 288 linjer.

_1/6 favn = _1/2 alen = 1 fot = 2 kvarte = 12 tommar = 144 linjer.

_1/12 favn = _1/4 alen = _1/2 fot = 1 kvart = 6 tommar = 72 linjer.

_1/72 favn = _1/24 alen = _1/12 fot = _1/6 kvart = 1 tomme = 12 linjer.

 

Og dersom vi no skal vera pinleg nøyaktig så får vi då desse måla (med atterhald om at eg attgjev det rett):

 

Til og med 1824

1 linje = 2,1967 mm

1 tomme = 2,636 cm

1 kvart = 15,816 cm

1 fot = 31,632 cm

1 alen = 63,264 cm

1 favn = 189,792 cm

 

Frå og med 1825

1 linje = 2,1792 mm

1 tomme = 2,615 cm

1 kvart = 15,690 cm

1 fot = 31,380 cm

1 alen = 62,76 cm

1 favn = 188,28 cm

 

Frå og med 1875

1 linje = 2,1785 mm

1 tomme = 2,614 cm

1 kvart = 15,685 cm

1 fot = 31,370 cm

1 alen = 62,74 cm

1 favn = 188,22 cm

 

Med vennleg helsing

 

 

Eg viser til deg eg skreiv om dette tidlegare, og vil berre kort nemna at det norske lengdemålet favn er vel kan hende best kjend som den kortaste maritime distansen/ lengdemålet, etter denne regla:

 

100 favner i 1 kabellengd, 10 kabellengder i 1 kvart mil (no kalla ei nautisk mil), og 4 kvarte mil i 1 sjømil.

Dette tilsvarar òg lengda av 1/15 lengdegrad ved ekvator, dvs. 4 bogeminutt. Ei norsk sjømil var opphaveleg 7421,4 meter (dvs. 7, 4214 km) lang, følgjeleg var då ei kvart sjømil 1.855,35 meter.

 

Seinare vart desse måla "harmoniserte" slik at dei vart samanfallande med den internasjonale eininga Nautiske Mil (NM). Og når det går fire NM i ei "moderne" sjømil (som rettnok ikkje er i offisiell bruk), så vert denne difor no 7.408 meter/ 7,408 km. Dette sjølvsagt fordi ei NM er ein internasjonal standard fastsett til å vera beint 1.852 meter lang.

 

Når det gjeld lengdemål til lands så vil eg leggja til at ein òg nytta lengre lengdemål enn alen- og favn, til dømes ved oppmåling av eigedomar. Eit mykje brukt norsk lengdemål var stang. Det vart som oftast rekna 2 favner (tilsvarande 6 alner) i ei stang, men - lokale variantar forekom. Det tyder at før 1824 så var standardmålet på ei stang 379,58 cm, medan stanga var 376,56 cm lang frå og med 1824. Etter justeringa av lengdemåla i 1875 så vart standardlengda på 1 norsk stang følgjeleg 376,44 cm. Men lengdemålet stang vart nok ikkje brukt til å måla høgda på menneske.

 

 

1 stang = 2 favner = 6 alen = 12 fot = 24 kvarte = 144 tommar = 1728 linjer.

_1/2 stang = 1 favn = 3 alen = 6 fot = 12 kvarte = 72 tommar = 864 linjer.

_1/6 stang = _1/3 favn = 1alen = 2 fot = 4 kvarte = 24 tommar = 288 linjer.

_1/12 stang = _1/6 favn = _1/2 alen = 1 fot = 2 kvarte = 12 tommar = 144 linjer.

_1/24 stang= _1/12 favn = _1/4 alen = _1/2 fot = 1 kvart = 6 tommar = 72 linjer.

_1/144 stang= _1/72 favn = _1/24 alen = _1/12 fot = _1/6 kvart = 1 tomme = 12 linjer.

 

 

I følgje ymse kjelder på Wikipedia så vart stang, favn og fot mindre brukt her til lands enn lengdemåla alen, kvart og tommer. Særleg dei siste vart mykje nytta av tømrarar og båtbyggjarar, som òg brukte heilt andre og kortare alner enn den oppgjevne standarden, som båtalen (som òg vart kalla bordalen). I den siste eininga gjekk det det berre 21 tommar - ikkje 24 - så lengda vart følgjeleg omlag 7,8 cm kortare enn i ein vanleg norsk alen.

 

For måling av lengre distansar (vegar osv.) så nytta ein mellom anna eininga "fjerding vei" (ein fjerdedel av ei mil). Det var vanleg å rekna at det gjekk 8000 fot, tilsvarande 4000 alen/ 1333,33 favner i ein fjerding; - og dét fortel oss at i 1875 så var ein fjerding veg 2.509,6 meter lang.

Endret September 14, 2012 av Terje Hatvik - Os i Hordaland