Tyding av stad/gardsnamn med fyrste ledd Vevel/Vevle/Vevling

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Vi har Vevelstad på Helgeland og på Ski (Akershus), Vevlingstad (Veflingstad ) på Hedmarken, Vevle på Osterøy og øya Vevlingen i gamle Flora kommune i Sogn og Fjordane.

Og kanskje fins det fleire liknande stader.

Usikker på om Vevling og Vevel og Vevle har same etymologiske rot.

 

Mannsnamnet Vigleik og Vifill er lansert som teoriar om opphavet til namnet.

Vigleik høyres litt søkt ut for meg, men Vifill er jo nærliggande.

Vifill var kanskje eit sjeldsynt namn i og med at det er så pass få plasser som har dette leddet i namnet?

 

Fins det nokre ihuga etymologar her på forumet som veit meir om dette?

 

Det er fyrst og fremst øynamnet i Flora eg er nysgjerrig på. Vart Vifill til Vevling? Og kvifor vart den ikkje då heitande Vevlingøy, (jmf. Vevlingstad)?

 

Endret Mars 1, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Torbjørn Igelkjøn]

Litt analyse:

 

Vevlingen i Flora/Kinn: Ut frå seeiendom.no er det snakk om gnr. 33, som er Store-Batalden.

 

https://www.google.no/maps/place/Vevlingen/@61.6293285,4.7759625,12z/data=!4m5!3m4!1s0x46178d5a528382ff:0xc008c7e8ec03aa32!8m2!3d61.6345308!4d4.8431271

 

Matrikkelutkastet av 1950

Sogn og Fjordane

Kinn herad, Kinn sokn

33	Batalden store
1	Batalden store	3 mark 56 øre	Oddmund O. Batalden
2	Batalden store	3 mark 50 øre	Oskar Batalden
3	Fugløy	0 mark 11 øre	Alfred Fugløy
4	Russøy	0 mark 19 øre	Magnus Russøy
5	Nyborg	0 mark 30 øre	Gustav Johannessen
6	Ruding	0 mark 35 øre	Alfred Kristiansen
7	Litle-Landøy	0 mark 04 øre	Oskar Batalden
8	Litle-Straumsøy	0 mark 01 øre	Saron Karstensen
9	Straumstad	0 mark 08 øre	Oddmund Batalden og Oskar Batalden	Utgår
10	Sjøtun	0 mark 02 øre	Oddmund Batalden og Oskar Batalden	Utgår
11	Sørheim	0 mark 10 øre	Oddmund Batalden og Oskar Batalden	Utgår
12	Ishustomta	0 mark 02 øre	Oddmund Batalden og Oskar Batalden	Utgår
13	Havdur	0 mark 02 øre	Oddmund Batalden og Oskar Batalden	Utgår

 

 

Vevlingen er med andre ord ikkje brukt som verken gards- eller bruksnamn. Dermed er det ikkje hjelp i å slå opp i O. Rygh: "Norske Gaardsnavne" o.l. Eg finn heller ikkje Vevlingen eller liknande skrivemåtar nemnd i Albert Joleik: "Soga om Flora fram til 1801".

Endret Mars 1, 2020 av Torbjørn Igelkjøn

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Torbjørn, eg trur det stemmer. Vevlingen er vel  lite omtalt i litteraturen. Bruk 5 (Nyborg) og 6 (Rudning) ligg på øya Vevlingen.

Den lokale uttalen er for øvrig med klar ø-lyd istaden for e; Vøvlingen. Men det kan vere ein lokal vri.

 

Suffikset "-ingen(e)" ser eg er brukt i namn på andre øyar, holmar og skjær i Norge.

Kan det vere ei genitivsending? Som feks, vestlending - ein som høyrer til (på) vestlandet?

Endret Mars 2, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Torbjørn Igelkjøn]

Det som fell ned i hovudet mitt er om det kan vere nokon samanheng mellom namna Vevlingen og Ylvingen, kjend frå ein tv-serie for nokre år sidan. Den var iallefall gnr. 1 i Vega kommune i 1950.

 

O. Rygh hevdar at det namnet kjem av ulv:

https://www.dokpro.uio.no/perl/navnegransking/rygh_ng/rygh_visetekst.prl?s=n&Vise=Vise&KRYSS254255%4056380=on

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Suffikset -ingen har vel same tyding i begge namna. Ein kan jo spekulere på kvifor dei to øyane ikkje vart kalla Ulvsøy og Vifillsøy (Vevlsøy). 

Kanskje er det ei genitivsending - øya som tilhøyrer Ulv og Vifill. Men så har du óg holmar og skjær (av og til langt fra fastlandet) som har ingen(e)-suffikset , så tydinga kan vere ei anna. 

[Terje Hatvik]

I følgje O. Rygh så kjem namnet Vevle i Haus (no Osterøy) anten av gamalnorsk vifíll, tordýfill, tordivel, tysk Wiebel; eller - kan hende av anglosaxisk wifel, spyd, pil - noko langt og smalt.

 

https://www.dokpro.uio.no/perl/navnegransking/rygh_ng/rygh_visetekst.prl?s=n&Vise=Vise&KRYSS176164%4039482=on

Endret Mars 4, 2020 av Terje Hatvik
Redigert

[Ivar S. Ertesvåg]

På 2.3.2020 den 13.16, Torbjørn Igelkjøn skrev:

 

O. Rygh hevdar at ...

 

34 minutter siden, Terje Hatvik skrev:

I følgje O. Rygh kjem ...

 

 

O[luf] Rygh døydde 10-15 år før dei aktuelle setningane vart formulerte. Han har ikkje tolka særleg mange namn nord og vest i landet.

Han rakk å fullføre 3 bind av "Norske Gaardnavne" (Smaalenene, Akershus, Hedemark) og del 1 av det fjerde (Kristians amt).

Før det hadde han samla skrift- og uttaleformer av gardsnamn for heile landet. (Innsamlinga verkar litt tilfeldig og fragmentarisk; men til saman var det nok mykje arbeid.

A Kiær fullførte m.a. Kristians amt, og skreiv bindet om Nordre Bergenhus (b.12). Magnus Olsen skreiv binda om Stavanger (b.10) og Søndre Bergenhus (b.11).

Når dei vart opptekne med andre ting, var det slutt på ekspertisen.

 

Resten av landet (b.13 Romsdal til b.17 Tromsø amt) vart - i mangel på andre -  skrivne av Karl Rygh, bror til Oluf.

I det Terje siterer (frå b.11), ser vi at Olsen er forsiktig ("kan være mulig"), og likeins Kjær, som er sitert i sitatet.

Til samanlikning er Karl Rygh ofte skråsikker: "udentvivl" (eller "uden tvivl") er brukt 102 gongar i bindet om Romsdals amt (berre éin gong i bindet om Søndre Bergenhus).

 

..........

 

Vevling i Flora er eit øynamn som ikkje er gardsnamn. Øynamn er mykje sjeldnare nemnde i historiske kjelder. Ofte ikkje tidlegare enn midt på 1800-talet.

Det første ein bør gjere er å finne kva tid det først vart nemnt i kjende kjelder, og om det evt. finst andre namn på øya. 

 

 

 

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Takk for svar! 

Wifel i tydinga lang og smal som eit spyd passer ikkje så godt. Men øya er lang i forhold til dei omkringliggende øyar og holmar. 

Tordivel-tolkninga har eg Inga formening om

 Eg har ikkje sett andre namn på øya enn Vevlingen. Men etter no å ha saumfart "Soga om Flora fram til 1801" (Joleik) er øya, så langt eg veit, fyrste gong nemnd i 1788, då ca halvparten av øyane under garden Batalden er ramsa opp som eigedommen til Oluf Sæby i Vik i Sogn (inngift i Batalden-slekta). 

 

Og det er interessant at Joleik då har skreve "Bøvlingøya"!  Øya var til sambeite for begge bruka under Batalden. 

Og dette rimer litt med den lokale uttalen "Vøvlingen" B kan vel ha blitt til V i den lokale uttalen. 

 

Like sannsyleg er det vel at embetsmannen har høyrt feil og at V vart til B. Men om vi skal sjå nærare på ein teori om at øya tidlegare vart kalla Bøvlingen, kva kan opprinnelsen til det namnet vere?

Endret Mars 3, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Torbjørn Igelkjøn]

1 time siden, Torbjørn Henrik Hillersøy skrev:

Og det er interessant at Joleik då har skreve "Bøvlingøya"!  Øya var til sambeite for begge bruka under Batalden. 

 

https://www.nb.no/items/URN:NBN:no-nb_digibok_2017063048097?page=269&searchText=bøvlingøyna

 

???

https://www.naob.no/ordbok/bøling_2

https://ordbok.uib.no/bøling

Endret Mars 3, 2020 av Torbjørn Igelkjøn

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Bøling er ei mogleg forklaring, om ikkje så logisk.

Ordet Bøvel kan visst ha tydinga råtass/umenneske/skarpretter (bøvel-bøddel)Kan det ha budd ein skarprettar der i middelalderen eller vikingtida ??

Endret Mars 3, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Terje Hatvik]

5 minutter siden, Torbjørn Henrik Hillersøy skrev:

Bøling er ei mogleg forklaring, om ikkje så logisk.

Ordet Bøvel kan visst ha tydinga råtass/umenneske/skarpretter. Kan det ha budd ein skarprettar der i middelalderen eller vikingtida ??

 

Kanskje ein tordivelbefengt bøvel??  😄

[Ivar S. Ertesvåg]

... i nokre variantar av gotisk handskrift, kan V og B kan vere lette å forveksle.  Det ser ut som han viser til eit skøyte, så då må originalen kunne finnast att.

 

Er bøvling ei form av bøling?  (finn det ikkje noko ordbok eller setelarkiv, men eg har ikkje sett gjennom alt).

 

Er øya namngjeven på gamle kart?

Endret Mars 3, 2020 av Ivar S. Ertesvåg

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Bøling kjem visst av ordet bol + ing, altså ei samling av mange.

Kanskje var eg litt kjapp med å avskrive ordet bøling som opphavet til namnet. Det kan jo ha vore ei øy der dei hadde bølingen på sommarbeite.

 

Har ikkje sett gamle kart over øya, men det finnes vel.....

 

Det er visst ein husmannsplass i Østmarka (ved Oslo) som heitte (heiter?) Bøvelstad

Endret Mars 3, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

I kart fra 1866 er namnet Vevlingen brukt :

[Torodd Kinn]

Altså: Eg kan ikkje kalle meg etymolog, men eg er språkvitar. 😀

 

Eg er skeptisk til å ta Joleik sine variantar for god fisk. Eg trur ikkje han var lommekjend i Bataldøyane. (Det er ikkje eg heller, men eg var på skuletur på (i?) Vevlingen for ein mannsalder sidan 😌 )

 

Eg har bladd litt i tingboka for Svanebirket 1788 og -89, ser at saka med jordsal frå Sæbye i Vik til Mattis Batalden er nemnd i 1788, men eg ser ikkje den lista over øyar som Joleik viser til. Men no er eg heller ikkje ekspert på 1700-talsskrift, så eg kan godt ha oversett den.

 

Den lokale uttalen er Vøvlingjin, dativ Vøvlingja.

Det er fleire tilfelle av at vev blir vøv i sunnfjordmål. Ein vev heiter vøv'e, å veve heiter å vøve, staden Vevring heiter Vøvring.

Så eg trur nok det er rimeleg forstå Vøvling- som Vevling-.

 

Men vevling kan vere vevl-ing eller vev-ling.

Vevl-ing kan passe med 'tordivel' eller 'spyd', men korfor øya skulle heite noko slikt, er ikkje godt å seie.

Vev-ling kunne ha samanheng med 'vev', men eg veit ikkje om det er så mykje rimelegare.

 

Norsk ordbok har to oppslag for vevling:

"I 1. brei strimmel av ullty til å ha kring handleden, 2. pulsvarmar"

"II stige av tau el treverk mellom vanta i ein rigg"

 

Dessutan er det eit oppslag for vøvling:

"eit slag valk til å stiva opp linhuve med"

-- og valk har forskjellige betydningar: utstopping, bulk, klump, kant ...

 

Og nærmare eit svar kjem eg ikkje, trur eg.

 

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Takk for svar, Torodd!

Sunnfjordsmålet var ein gong ganske rikt. Både på og i vart brukt om å reise til ein stad og å vere på staden. :-)

 

At tydinga har noko med vøv (vev) å gjere synes for meg å vere litt ulogisk. Heller ikkje avstavningskant verkar logisk. Heller ikkje trinn i stige.  Men kva veit eg!

At Vevling kan bli til Vøvling høyres jo truleg ut, gitt eksemplet med at vev blir til vøv.

Dermed er det kanskje nærliggande å helle til teorien om at  namnet stammer frå mnannsnamnet Vifill?  Frå Vifill til Vivil til Vøvil til Vøvl ??

[Ivar S. Ertesvåg]

Det er vel framleis klokt å først vurdere kor gammalt namnet kan vere...

Eit opphav frå mannsnamnet Vifill føreset vel at det er ganske gammalt.

 

Er det mogeleg at det har vore bustadnamn i eldre tid?  Verdsetjinga i nyare tid (1950, jf. #2) tyder ikkje på at det har vore noko grunnlag for å fø ein famile på jorda her.

 

Dersom namnet ikkje er eldre enn frå 16-1700-talet, må ein helst finne forklaringa i dialektformer kjende frå nyare tid - ikkje i gammalnorsk.

 

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Ja det er sant, Ivar! Og der stopper det vel opp. Vanskelig å vite kor gamalt namnet er.

Samanlikna med dei andre øyane under garden Batalden så er Vevlingen frå naturen si side like fruktbar, om ikkje meir. Der var (og er framleis) ganske store myrar.

Men jorda vart i liten grad teken i bruk før 1935 (br.nr. 5 Nyborg). Kvifor veit eg ikkje. Kanskje av di bonden i Batalden ikkje ville selge jord før??

Kanskje fordi folket i Batalden var meir fiskarar og ikkje så mykje gardbrukarar?

Endret Mars 3, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Ivar S. Ertesvåg]

Myr var ikkje god landbruksjord før ein fekk maskiner til drenering (og når ein drenerte kom det luft til, og karbonet oksiderte... og så var jorda borte på nokre tiår).

 

Bonden i Batalden var vel leilending, og jordeigaren ville nok bygsla bort Vevlingen om nokon kunne bu der.

 

 

 

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Fiskarbonden på brnr. 5 Nyborg fekk i alle fall mykje ut av dei måla han kjøpte, og bøen ligg der den dag i dag. Det kom vel an på mengden arbeid som vart lagt ned.

Det har budd leilendingar på Vevlingen sidan ca 1820 (som vi veit sikkert ut frå skrevne kjelder), men det kan vel ha budd folk der lenge før for alt eg veit.

[Torbjørn Igelkjøn]

5 timer siden, Ivar S. Ertesvåg skrev:

Verdsetjinga i nyare tid (1950, jf. #2) tyder ikkje på at det har vore noko grunnlag for å fø ein famile på jorda her.

 

Det kan likevel ha vore husmannsplassar eller strandsitjarar på øya. Dette er ute på kysten, og då vil eg tru at fisket var det viktigaste levebrødet for dei fleste.

 

Men husmenn og strandsitjarar er vel ofte vanskeleg å finne i kjeldene.

[Torbjørn Igelkjøn]

4 timer siden, Ivar S. Ertesvåg skrev:

Myr var ikkje god landbruksjord før ein fekk maskiner til drenering

 

Det vart nok også grøfta og dyrka opp for hand, noko som var tungt arbeid.

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Ja, der budde husmenn og stranssitjarar frå ca 1820. Dei hadde vel nok fôr til å fø  nokre sauer og ei ku. Fiske var absolutt viktigste levebrødet. 

Endret Mars 4, 2020 av Torbjørn Henrik Hillersøy

[Ivar S. Ertesvåg]

På Sunnmøre var mange slike småplassar skyldsette på slutten av 1600-talet/tidleg 1700-talet. Det var praksis og regelverk som gjorde at

det var meir attraktivt for ein landeigar (og for styresmaktene) å skyldsetje ein plass enn å ha ein plassemann/strandsitjar der. Eg vil tru at dette

var likeins for Sunnfjord.

Særleg i Herøy og Borgund var det mange slike øyar og nes som vart førte inn i matrikkelen.  Mange av dei hadde berre 2-3 kyr ifl. teljingane på

1800-talet (dersom dei i det heile var busette). Fiske var absolutt hovudnæringa for dei fleste av desse "bøndene".

Det er ikkje noko prov, men det talar for at Vevlingen ikkje var busett.

 

I manntalet 1701 er det to oppsitjarar og to innerstar i "Battalen"

(i den digitale versjonen er det i tillegg ført ein husmann, men han høyrer til på Hovden ifl. originalen)

 

 

[Torbjørn Henrik Hillersøy]

Dette stemmer med deg eg er kome fram til. Til garden Batalden høyrde det mange øyar og holmar. Men truleg var det berre sjølve øya (Store) Batalden der bonden/bøndene budde (garden vart delt i 1729) som var bebudd heilt fram til 1790-talet. I alle høve har ein ikkje belegg for å seie noko anna. Det var eit par -tre hus  på ei anna øy tidlegare, men dei var kun i bruk i silde-sesongen. 

Takk for interessante opplysningar, Ivar!