Landskatt Mikkelsmesse Nordmøre 1611

[Henrik Ormbostad]

Dokumentet er skrevet med en nydelig håndskrift og er ganske lett å lese og en ser at det ilegges skatter med hård hånd. Som det står i innledningen til dokumentet så trengte kongen penger til "krigstokt". Sannsynligvis er det Kalmarkrigen det siktes til.

 

På den tiden var Ormbostad krongods og på side 120  finner jeg skatten som skrives ut til "Leilendinge Bønder" og ikke uventet er det Esten og Knudt Ormbostad som er leilendinger.

På side 131 står følgende: "Her effterfølger jordskatten beregnedt et halvt (?) spann for en halv daller som er dend fierdeparten aff Renten". På side 136 står det at Iffuer Ormbostad svarer jordskatt.

 

Som nevnt over er det to leilendinger, Esten og Knudt, som betaler skatt, i tillegg er det ytterligere en person som betaler jordskatt, Iffuer. Spørsmålet er hvilken stilling kan Iffuer hatt på gården når det går fram at han kun betaler jordskatt og ikke skatt for leilendingsbønder. 

 

Jeg har prøvd å linke inn de relevante sidene fra dokumentet  inn i teksten over og håper det synes.

[Ivar S. Ertesvåg]

Eg har oppfatta det sånn...

- "Leilendingsskatt" er ein brukarskatt; her 1 dalar for kvar bruk(ar) på alle gardar, uavhengig av kor stort/rikt bruket er.

- - nemninga er misvisande, sidan skatten vart lagd på både sjølveigarar og bygslarar ("leilendingar")

- "jordskatt" er skatt på jordeigedom, her tydelegvis meint å vere lik 1/4 av den årlege landskylda (landleiga), men omrekna i pengar

(omrekninga kan sikkert diskuterast, men det var neppe rom for nokon diskusjon i samtida).

- -  sannsynlegvis vart både sjølveigarar og dei som bygsla bort jord skattlagde.

 

Skatteformene gjekk att med ulike namn utover 1600-talet; men kom stadig oftare.

Det står ein del her: https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Leksikon:Leilendingsskatt

jamvel om det er sagt gjelde seinare på 1600-talet, var det ikkje så ulikt i 1611.

 

På Ormbostad var det tydelegvis to brukarar, Esten og Knut.

I tillegg var der ein Ivar, som hadde jordeigedom.  Det kan vere ein kårkall, som hadde lete frå seg drifta av garden, men

ikkje hadde skifta ut eigedomane til etterkomarane;  ein ungdom som hadde arva; ein onkel som syntest han levde godt nok som "rentenist";

ein strandsitjar/plassemann som dreiv anna næring ((småhandel, handtverk, (båt)transport, ....), eller nokon annan.

[Henrik Ormbostad]

Takk igjen, Ivar, for gode avklaringer. Ivar dukker opp som leiglending noen år etterpå. Allerede ved tiendemanntallet i 1612/1613 er han nevnt. Under landskatten 1612 er både Iver og Knudt  nevnt, mens Esten er ute av bildet. Esten er allerede nevnt i Lensregnskap 1590 så han er vel ingen ungdom lenger og kanskje kårkall eller død.

[Ivar S. Ertesvåg]

9 timer siden, Henrik Ormbostad skrev:

Ivar dukker opp som leiglending noen år etterpå. Allerede ved tiendemanntallet i 1612/1613 er han nevnt. Under landskatten 1612 er både Iver og Knudt  nevnt, mens Esten er ute av bildet.

 

Jordeigaren Ivar kan vere den same som "leilendingen"/brukaren Ivar - men det treng ikkje vere sånn.  Det kan vere bestefar og barnebarn, far og son, tilfeldig samantreff i namn, ...