SFJ: Jordskifte på Mork i Holmedal i 1732 - Kvar kan kjelda vere?

[Torbjørn Igelkjøn]

Garden Mork ligg i Holmedal i Askvoll kommune, fram til 1990 var dette ein del av Fjaler. I Fjaler Gards- og Ættesoge, bd. 1, side 124-125 står det følgjande om Mork:

 

Sitat

Frå året 1732 finst der dokument frå ei utskiftingsforretning på Mork, truleg av dei fyrste i Fjaler av dette slaget. Ivar Nilsson og grannen på Mork, ytre, Peder Olson, hadde vorte usamde. Peder Mork klaga over grannen at han med «skieldsord og uchristelig levnets forhold» hadde vore til meins for han og gjenge han for nær både i utmarka og på heimebøen. Eigaren av garden, fru Kristine von Unger, hadde «rekvirert» lensmannen, Ole Vagstad, til saman med dei «Ædsvorne Laugrettismæns, Østen Lindsæther, Ole Gregoriussen Heignes og Colben Tollachsen Hofland» for å få semja istand eller setja utskifting i verk. Lensmannen, Ola Vagstad, hadde forfall, og i hans stad vart konstituert Søren Tollachsen Hofland. Vitna, Jakob Ask og Peder Bache, som hadde tent på Mork i lang tid gjorde greie for merka i innmark og utmark såleis som dei hadde høyrt dei føre seg av Ole Morch som budde, på garden for 25 år sidan. Busitjarane kravde båe to - og serleg Ivar Nilsson - at «Gaardens Herligheder maatte blive Ilignet og byttet». Eigedomane vart så delte i to deler, både innmark og utmark, og merkesteinar nedsette og nogg-grannt omskrevne i protokollen. Alt vart gjort etter dei merka som hadde vore gjeldande frå «Arilds Tid».

 

Det finst så vidt eg veit ikkje tingbøker for Sunnfjord frå 1732. Kva kan då vere kjelda til utdraget frå bygdeboka?

Endret Mai 28, 2023 av Torbjørn Igelkjøn

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

3 timer siden, Torbjørn Igelkjøn skrev:

Det finst så vidt eg veit ikkje tingbøker for Sunnfjord frå 1732. Kva kan då vere kjelda til utdraget frå bygdeboka?

 

Har du undersøkt pantebøkene?

 

https://media.digitalarkivet.no/tl/pbok/browse?archives[]=no-a1450-07000000001264

[Torbjørn Igelkjøn]

3 timer siden, Kristian Hunskaar (Arkivverket) skrev:

 

Har du undersøkt pantebøkene?

 

https://media.digitalarkivet.no/tl/pbok/browse?archives[]=no-a1450-07000000001264

 

Eg har tenkt tanken, men er det sannsynleg at ei åstadssak frå 1732 vil vere innført i panteboka? Registeret til dei eldste pantebøkene for Sunnfjord er basert på førenamnet til seljar i staden for gardsnamnet, og er ofte til lita hjelp. (Eg meiner at det ikkje står noko relevant på I, P, C eller K).

 

Eg veit at det skal finnast register i Statsarkivet over eigedomssaker, så om nokon kan sjekke dette får ein kanskje svaret på kva kjelde dette kjem frå?

Endret Mai 28, 2023 av Torbjørn Igelkjøn

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

10 minutter siden, Torbjørn Igelkjøn skrev:

Eg har tenkt tanken, men er det sannsynleg at ei åstadssak frå 1732 vil vere innført i panteboka? Registeret til dei eldste pantebøkene for Sunnfjord er basert på førenamnet til seljar i staden for gardsnamnet, og er ofte til lita hjelp. (Eg meiner at det ikkje står noko relevant på I, P, C eller K).

 

Ikke selve rettssaken, men om den avstedkom en utskiftingsforretning, ville det nok være relevant å tinglyse den.

Ja, jeg tittet på registeret selv, uten å finne noe. Omfatter det bare skjøter, og ikke andre tinglyste dokumenter? Det har du kanskje erfaring med selv.

[Torbjørn Igelkjøn]

Sidan eg fyrst har det oppe kan eg nemne at Kirstine Von Unger var tredje kone- og enkje etter oberst Gerhard Kristofferson Munthe, som døydde i 1729.

https://www.geni.com/people/Gerhard-Munthe-II/6000000002600681474

 

I 1736 selde ho jordegodset til Fredrik Kristian Holberg:

Sogn og Fjordane fylke, Sunnfjord, Pantebok nr. II.B.2a (1732-1762), Pantebokside, Side 18
Brukslenke for sidevisning: https://www.digitalarkivet.no/tl20070808170494
 

og her er gardane opplista, men namna på brukarane er ikkje nemnde.

[Torbjørn Igelkjøn]

28 minutter siden, Kristian Hunskaar (Arkivverket) skrev:

 

Ikke selve rettssaken, men om den avstedkom en utskiftingsforretning, ville det nok være relevant å tinglyse den.

Ja, jeg tittet på registeret selv, uten å finne noe. Omfatter det bare skjøter, og ikke andre tinglyste dokumenter? Det har du kanskje erfaring med selv.

 

Registeret inneheld stort sett skøyter, men det nemner også eigedomskontraktar, bygselbrev og pant. Utskiftingar har eg aldri lagt merke til verken i registeret eller sjølve protokollane.

Endret Mai 28, 2023 av Torbjørn Igelkjøn

[Torbjørn Igelkjøn]

Saka er også nemnd i D.O. Bakke si bok Fjaler i gamle dagar (1948), m.a. på side 330.

https://www.nb.no/items/59f0747c3d76e74c37ffbeedd136c4ae?page=335&searchText=1732

 

Det kan dermed sjå ut som at sjølve saka har funne stad rundt 10/6 1732.

Hadde innhaldet i panteboka vore innført kronologisk hadde ein kanskje vore eit steg nærmare...

[Torbjørn Igelkjøn]

@Kristian Hunskaar (Arkivverket)Som vist på venstre side inneheld følgjande pantebok:

Sogn og Fjordane fylke, Sunnfjord, Pantebok nr. II.B.1 (1727-1731), Pantebokside, Side 471
Brukslenke for sidevisning: https://www.digitalarkivet.no/tl20070808170474
 

dokument fram til 1734. Tittelen bør difor endrast.

[Torbjørn Igelkjøn]

Det er faktisk ei åstadssak på side 446b, så det ser ut som at tampen brenn...

[Torbjørn Igelkjøn]

Då har eg sett gjennom protokollen frå side 431 og ut, og har ikkje funne fleire åstadssaker. (Av alle ting fann eg også eit kongebrev om ekteskapsløyve gjengitt i panteboka). Så no gjev eg opp og håpar at f.eks. registeret over åstadssaker kan gje svar på kvar opplysningane kjem frå.

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

På 28.5.2023 den 11.29, Torbjørn Igelkjøn skrev:

@Kristian Hunskaar (Arkivverket)Som vist på venstre side inneheld følgjande pantebok:

Sogn og Fjordane fylke, Sunnfjord, Pantebok nr. II.B.1 (1727-1731), Pantebokside, Side 471
Brukslenke for sidevisning: https://www.digitalarkivet.no/tl20070808170474
 

dokument fram til 1734. Tittelen bør difor endrast.

 

Ytteråra i Digitalarkivet følger arkivkatalogen og etikettene på innbindingene (jf. https://www.digitalarkivet.no/tl20070808170002 og https://www.digitalarkivet.no/tl20070808170477), men det kan saktens se ut til disse ytteråra er gale.

 

Pantebøker dateres normalt etter når (les: på hvilken tingsamling) dokumentene er tinglyst, og ikke etter dokumentenes ustedelsesdatoer. Men i disse pantebøkene er det ikke tydelig angitt når dokumentene er tinglyst. Den som i sin tid laget katalogen, har kanskje merket seg at det siste dokumentet i II.B.1 et datert 21. september 1731. og at det første dokumentet i II.B.2a er datert 12. april 1732. Men om man ser flere dokumenter under ett, blir det tydelig at II.B.1 må inneholde tinglysinger til og med 1734, og i II.B.2a dukker det raskt opp dokumenter som er datert 1735, og som følgelig må være tinglyst tidligst 1735.

 

Jeg setter 1734 som sluttår for II.B.1 og startår for II.B.2a og legger inn følgende merknader:

• II.B.1: Arkivkatalogen setter sluttåret til 1731, men selv om protokollens siste dokument er datert 21. september, er det neppe tinglyst før 1734, ettersom protokollen også inneholder dokumenter datert 1734. I Digitalarkivet er derfor sluttåret satt til 1734.
• II.B.2a: Arkivkatalogen setter startåret til 1732, men selv om protokollens første dokument er datert 12. april 1732, er det neppe tinglyst før 1734, ettersom foregående pantebok inneholder dokumenter datert 1734. I Digitalarkivet er derfor startåret satt til 1734.

[Torbjørn Igelkjøn]

Er det mogeleg for Arkivverket å sjekke registeret for åstedssaker for å sjå om denne saka er nemnt der?

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

4 timer siden, Torbjørn Igelkjøn skrev:

Er det mogeleg for Arkivverket å sjekke registeret for åstedssaker for å sjå om denne saka er nemnt der?

 

Da må du i tilfelle be om oppslag: https://www.arkivverket.no/tjenester/bestill-en-enkeltopplysning

[Torbjørn Igelkjøn]

4 timer siden, Kristian Hunskaar (Arkivverket) skrev:

 

Da må du i tilfelle be om oppslag: https://www.arkivverket.no/tjenester/bestill-en-enkeltopplysning

 

Eg tenkte at dette også gjekk under omgrepet rådgjeving i bruk av kjeldemateriale. Men greit, då gjer eg det.

[Torbjørn Igelkjøn]

Då har eg fått følgjande svar:

 

Eiendom - gnr/bnr 207/1 - Askvoll

(...)

Vi viser til spørsmål vedkommande jordskift på Mork  gnr. 7 i Fjaler i 1762. Åstadsakregisteret viser til dombok nr. 4 i arkivet etter Sorenskrivaren i Sunnfjord. Riktig arkivreferanse er : SAB/A-3201/1/F/Ff/Ffa/L0004. Statsarkivet i Bergen har tatt avskrift av dette dokumentet tidlegare. Til orientering legg vi ved kopi av åstadsaksregister og avskrift av dokumentet. Har du fleire spørsmål eller meir informasjon i saka, ver venleg og gå til www.arkivverket.no/tjenester/oppfolging-av-tidligere-sak

 

Dette er frå ei taksering i 1764, og er heilt klart ei anna sak enn saka frå 1732 som bygdeboka nemner. Eg limer inn åstadsregisteret som vedlegg.

 

Vil det seie at protokollen som bygdeboka omtalar må ha vore i privat eige, og at Statsarkivet ikkje kjenner til denne? Kva trur du, @Kristian Hunskaar (Arkivverket)?

 

No var dette uansett interessant og lærerikt, sidan dombøkene som kjelde er nytt for meg.

 

https://www.arkivportalen.no/entity/no-a1450-07000000182801?ins=SAB

 

Rekkja av domsprotokollar byrjar 1752, så heller ikkje dette kan vere kjelda til åstadsaka frå 1732.

 

ÅSTADSAKSREGISTERMORK.pdf

Endret Juni 12, 2023 av Torbjørn Igelkjøn

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

1 time siden, Torbjørn Igelkjøn skrev:

Vil det seie at protokollen som bygdeboka omtalar må ha vore i privat eige, og at Statsarkivet ikkje kjenner til denne? Kva trur du, @Kristian Hunskaar (Arkivverket)?

 

Jeg kan bare spekulere. Men i ditt utdrag i første innlegg nevnes ingen protokoll, men Frå året 1732 finst der dokument frå ei utskiftingsforretning på Mork ... . Det kan være ment helt konkret, som et løst dokument - en av partenes gjenpart av saken - som hele tida har vært i privat eie.

[Torbjørn Igelkjøn]

5 minutter siden, Kristian Hunskaar (Arkivverket) skrev:

 

Jeg kan bare spekulere. Men i ditt utdrag i første innlegg nevnes ingen protokoll, men Frå året 1732 finst der dokument frå ei utskiftingsforretning på Mork ... . Det kan være ment helt konkret, som et løst dokument - en av partenes gjenpart av saken - som hele tida har vært i privat eie.

 

Jau, heilt mot slutten står det "Eigedomane vart så delte i to deler, både innmark og utmark, og merkesteinar nedsette og nogg-grannt omskrevne i protokollen".

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

26 minutter siden, Torbjørn Igelkjøn skrev:

Jau, heilt mot slutten står det "Eigedomane vart så delte i to deler, både innmark og utmark, og merkesteinar nedsette og nogg-grannt omskrevne i protokollen".

 

Det overså jeg. Men det kan for så vidt være forfatterens måte å formulere seg på; forfatteren kan ha forestilt seg hvordan dette ble nedtegna i en protokoll, selv om hans kilde var et løst dokument i privat eie. Men det blir bare spekulasjoner fra min side; jeg er ikke kjent med aktuelt arkivmateriale for Sunnfjord, utover det jeg kan se i Digitalarkivet og Arkivportalen, selv om det renner noe godt uttynna sunnfjordblod i årene mine.

[Torbjørn Igelkjøn]

Eg prøvde ein annan angrepsvinkel. Eg lurte på om det kunne finnast nyare utskiftingar, og om åstadsaka frå 1732 kunne vere nemnd der. Noko utskifting på Mork fann eg ikkje, men pantebokregisteret for bnr. 2 nemner "Grensedokument vedk. d.e. og bnr. 1, av 10/6 1732, dbf. 13/1, gbf. 18/1 1945."

 

Sogn og Fjordane fylke, Fjaler i Sunnfjord, Panteregister nr. II.A.b.5 (1887-1956), Realregisterside, Side 37
Brukslenke for sidevisning: https://www.digitalarkivet.no/tl20070820550085

 

Og i panteboka skjulte det seg ei avskrift av åstadsaka frå 1732, tinglyst i 1945!

 

Sogn og Fjordane fylke, Sunnfjord, Pantebok nr. A10 (1944-1945), Pantebokside
Brukslenke for sidevisning: https://www.digitalarkivet.no/tl10060908447880
 

Dette tyder vel på at dokumentet har vore i privat eige?

 

Sjølv om det hadde vore moro å få sjå originaldokumentet og ikkje berre ei avskrift får ein vel seie at saka med dette er løyst.

 

(Eg lurte forresten på om "Arilds tid" var ei feiltolking av "alders tid", men denne artikkelen frå Språkrådet var oppklarande. Det er altså snakk om det same uttrykket, og det har altså ikkje vore nokon Arild på ferde).

Endret Juni 13, 2023 av Torbjørn Igelkjøn

[Arkivverket - Kristian Hunskaar]

1 time siden, Torbjørn Igelkjøn skrev:

Og i panteboka skjulte det seg ei avskrift av åstadsaka frå 1732, tinglyst i 1945!

 

[...]

 

Dette tyder vel på at dokumentet har vore i privat eige?

 

Fabelaktig! Ja, det er ei rimelig forklaring.