[#2118] Tid mellom dødsfall og gravleggelse

[Gjest Kjell Ove Hattrem]

Er det råd å anslå hvor lang tid det normalt kunne gå mellom dødsfall og gravleggelse i tidligere århundrer -- la oss for enkelhets skyld si i Bergen?

[Gjest Åse K. Kristiansen,]

I 1752 ble Jacob Jacobsen Winter i Lenvik innkalt på tinget fordi han ikke hadde gravlagt sin mor innen de foreskrevne åtte dager. Saken pågikk i flere år, og Winter skrev til kongen i København og påpekte vanskene med å få gravlagt folk i det nordlige Norge om vinteren. Dette pga. av tele i jorda og ikke minst at mannfolkene var på fiske lange tider av gangen. Jacob Winter skulle bøtelegges for sin for sene begravelse av moren, men jeg tror han til syvende og sist ble frikjent. Kilde: Tingbøker for Lenvik 1723-1800.

[Gjest A. Solås]

Hei Kjell -Når det gjelder tiden mellom død og begravelse på 1800-tallet, så kan du selv danne deg et billede av dette ved å søke i "Begr. Bergen 1816 - 86" her på DA., - der både døds- og begravelsesdato finnes innført.Et annet spørsmål som kanskje kan ha interesse for flere er; Hvor raskt kunne liket begraves?Jeg tok en gang en kopi av en bekjentgjørelse av en lov (av 4. juni 1898), hvor behandlingen av lik er tatt med. Jeg kan gjengi fra noen av paragrafene:§ 1. Intet Lig maa hensættes paa et koldt Sted eller uden Tilsyn, medmindre der enten foreligger en af en Læge efter foretagen Besigtigelse af Liget udfærdiget Dødsattest, eller der før Udflytningen har været to voxne Personer tilstede, som i Tilfælde kan afgive gyldigt Vidnesbyrd om, at de har besigtiget Liget. Med Hensyn til dødfødte Børn og Lig af Børn, der er døde inden 24 Timer efter Fødselen, kommer dog denne Bestemmelse alene til Anvendelse, forsaavidt der under Fødselen ikke har været ydet Bistand af Læge eller Jordmoder. Liget af den, der er død i sin Sæng, maa kun i Nødsfald udflyttes af Sygeværelset tidligere end 6 Timer efter Døden, medmindre der foreligger saadan Lægeattest som oven nævnt.§ 2. Intet Liig maa begraves ligesaalidt som Kisten over noget Liig maa lukkes tidligere end 72 Timer efter Døden, medmindre der ved Besigtigelse af to voxne Personer er fundet klare Tegn paa, at Døden er indtraadt, eller der foreligger saadan lægeattest som i § 1 nævnt.§ 3. Under herskende ondartet smitsom Sygdom kan Sundhedskommissionen fatte Beslutning om, at Ligene af demm, som maatte dø af saadan Sygdom, skal uden Hinder af Bestemmelserne i §§ 1 og 2 kunne udflyttes og begraves under Iagttagelse af de nærmere Regler, som for saadanne tilfælde maatte blive udfærdigede af vedkommende Regjeringsdepartement.§ 4. Opstaar der hos nogen Vedkommende før Begravelsen nogensomhelst Tvivl om,hvorvidt Døden virkelig er indtraadt, skal han sørge for, at Læge uopholdelig tilkaldes.Loven inneholder flere paragrafer, men det blir for langt å gjengi alt her. Det kan nesten se ut som at denne loven kom i stand dels for at de skulle kunne kjenne seg helt sikre på at noen ikke havner i jorden som skinndøde. Kanskje hadde de tidligere erfart dette for ofte?Mvh. Arne.

[Gjest Terje Hatvik]

Eg kan leggja til at skikken med Gravøl kan gje ein peikepinn på talet på dagar mellom dødsfall og gravferd. Gravølet blei som kjent halde den dagen gravferda var.Frå Midt- og Nordhordland (og andre bygder i Hordaland) kjenner ein gamle uttrykket "Sjond" om Gravølet. Dette er ei avleiing av den 'sjuande'; på dialekt den 'sjonde' eller den 'sjaunde'.Og kva viser då dette til? Jau, sjølvsagt den 7. -sjuande- dagen etter dødsfallet.Med andre ord: "Sjonda" (- gravølet) vart halde på den sjuande dagen etter at vedkomande døydde. Oppfatninga i Hordaland i eldre tider var altså at den døde helst skulle altså gravleggast sju dagar etter dødsfallet.Både uttrykket og skikken er borte/meir og mindre ukjent no, skikken forsvann truleg først.Mvh., Terje

[Gjest Jan Oldervoll]

Heilt død er nok ikkje skikken, for å bruka eit i denne samanhengen upassande ord.Eg er frå Samnanger, nokre mil lenger inne i fjorden frå der Terje bur. Der lever omgrepet, men også skikken. Mor mi døydde for kanppe to år sidan. Ho døydde på ein sundag. Sidan folk ikkje vert gravlagde på sundagar lenger, var første dagen ho kunne gravleggjast mandagen åtte dagar etter. Det vart ho.Det er sjølsagt ikkje alle slekter som vil halda seg til denne skikken. Men hos oss trur eg nok han kjem til å leva nokre generasjonar før. Eg trur elles det er ein god skikk. Tida frå død til gravleggjing bør ikkje vera altfor stutt. Det er tida for å stogga opp; gravferda er på ein måte signalet om at no går livet vidare.

[Gjest Terje Hatvik]

Du har sjølvsagt rett, Jan; det er ein fin skikk som etter mi meining bør oppretthaldast.Dette med "Sjond" har med det 'heilage' eller 'magiske' sju-talet å gjera og er såleis ein svært gamal skikk, truleg med røter attende i jødedomen/oldkyrkjene; der dei sysla mykje med tal-mystikk, magiske primtal m.m.Elles må eg presisera at eg er kjend med både skikken og uttykket frå Os, men avdi eg også vende meg til folk også utanfor dei lokale kommune- og soknegrensene skreiv eg at skikken er" meir og mindre ukjend no", og tenkte då gjerne på meir urbane strøk som til dømes Bergen og Stavanger. Eg skulle sjølvsagt ha tatt atterhald for Os og Samnanger ;-))Bygdeboka for Os, som mellom mykje anna òg nemner skikken med "sjond", skriv at dei gamle kunne planleggja seremoniellet rundt eigen bortgang- og gravøl i detalj mange år før dei sjølv døydde. Og gjerne ikkje minst KVEN som skulle bedast i "sjonda". Bygdeboka nemner dette dømet:Ei gamal kone i Hegglandsdalen som låg på det siste, men som elles var heilt klår i toppen, instruerte sine næraste ettertrykkjeleg vedkomande ein granne som ho slett ikkje likte:"Eg vil korkje sjå eller høyra han i sjondo mi!!"Ho fekk det truleg som ho ville -Mvh., TerjeElles må eg presisera at eg er kjend med både skikken og uttykket frå Os, men avdi eg også vende meg til folk også utanfor dei lokale kommune- og soknegrensene skreiv eg at skikken er" meir og mindre ukjend no", og tenkte då gjerne på meir urbane strøk som til dømes Bergen og Stavanger. Eg skulle sjølvsagt ha tatt atterhald for Os og Samnanger ;-))

[Gjest Bjørn Davidsen]

På Voss kallar dei dette 'sjaund', ser eg i "Vossamålet i ord og vendingar". Der har dei òg omgrepet 'sjaundarmalt' ): malt som dei har liggjande i påvente av gravferd.Når det gjeld sjølve "skikken", har nok den kan hende endra seg frå drustelege gravøl før i tida til meir sømelege samkome etter gravferda no til dags. Men eg trur nok slike samkome er vanlege i byane òg, i alle høve hjå dei som har slekt og vener å be. I mi slekt i Bergen har det i alle høve vore vanleg heilt opp til no - og det same har eg inntrykk av det er både her på Sørlandet og oppe i dalane.Når det gjeld tida frå dødsfall til gravferd, kan det nok vere so ymse i byane, med mange gravferder kvar dag - og kor prestane skal ha fridagar osb. Men der kor det høver seg slik, trur eg nok dei fleste reknar at det bør gå ei vekes tid.