[#74823] Johan Kåsa - Kven var han?

[Gjest Morten Strøm]

Hei.Er det forsøkt å stille en forespørsel til Øystein Kåsa, slik Ole Verner Wennerberg foreslår i innlegg 70? Han har nok en meget bra oversikt over slekt i området, og i tillegg har han jo selv Kåsa som etternavn.Mvh Morten

[Gjest Gro Berit Sternang]

Trur ikkje det er så stort til hjelp, han bur i Tinn og samlar vel det han finn i bygdebøkar.

[Gjest Alf Christophersen]

Åse, har du sjekka ut Drangedal og Gjerstad ? Er litt usikker på gjerstad, men det er mange Kåser i Drangedal også.Og ø-bruk er valig i Gjerstad så vidt meg minnes. I hvertfall her på Songe

[Gjest Åse Emilie Øy]

Til MortenØystein Kåsa hadde ikkje Johan i sin database.Dette hadde vore det enklaste, om nokon kunne finne Johan eller nokon av familien hans i sin database. Johan hadde søsken, og det mest sannsynlege er at dei har busett seg i Telemark. Dei kan då heite Halvor og Olav Olavson og Birgit Olavsdtr., utan at Kåsa er med.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Til AlfDialekten til Johan er heilt sikkert frå Vest-Telemark. Namnet Kåsa seier Johan sjølv at han har frå ein husmannsplass eller eit lite bruk i Skafså. Om dette ikkje skulle vere tilfelle, så er det veldig mange bruk over heile Telemark som heiter Kåsa, også i Drangedal.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Til Gro BeritDå har eg tinga boka Tone Jorunn Tveito: PÅ TVERS Ord og uttrykk frå Telemark.Når det gjeld musikken i dialekten til Johan, så er det berre ein gong at eg har opplevd at ein person har same dialekten som Johan. Det var ei jente eg gjekk saman med på skulen. Ho var frå Høydalsmo.Johan la gjerne tonefallet litt høgare enn oss, og han avslutta ofte med å gå opp på slutten av setninga, der vi gjekk ned. Difor syntest vi det Johan sa var meire artig enn det elles hadde vore.Skafså og Høydalsmo er ikkje så langt frå kvarandre.Nå var Johan gjetar som barn og skogsarbeidar som vaksen. Å vere ute i naturen ser det ut som han er vaksen opp med. Eg synest det er litt rart at eg berre har møtt to personar som eg meiner har denne dialekten. Kan det vere eit gammalt fjellfolk her oppe ein stad - der dei har sin eigen song når dei talar?

[Gjest Åse Emilie Øy]

Dialekten til JohanPå www.dialekteksperten.no , Talemålsarkivet, “Norsk talemål i dag”, del 4, er det dialektprøver frå Skafså ved Dalen. Det er ein mann, Knut Henriksen, 73 år. Han hadde arbeidd i gruva, og var påverka av andre han hadde jobba saman med der. Han likna ikkje på Johan. Så er det ei bondekone her, ho heiter Signe Seltveit, 71 år. Opptaksadato: 19.02.1981.Her har eg notert dei orda ho brukte, som eg syntest var mest interessante:sø= så fyje han = følge han joli = jula bryggje = brygge lefsur = lefser småkakur = småkaker dajen = dagen bjynda = begynne appelsinur = appelsiner gongji = den gongen slik he(v) det vøre = slik har det vore joleftan= julaften køn = oss Så var det skojen = skogen, dajen = dagen og verkje = verket.Alt stemmer. Johan brukte alle desse orda, og eg meiner vel at han brukte alle orda som ho seier her. Og uttalen på kvart ord er heilt lik, etter det eg forstår.Det som eg henger meg litt opp i, er tonefallet på setningane. Johan hadde som før nemnt sin eigen måte å gjere dette på. Eg kan ikkje heilt forstå at bondekona Signe Seltveit følgjer vår Johan her.Konklusjonen til dei som har laga programmet, er at når dialekten blir analysert, så er han frå Vinje, Mo eller Lårdal. Er ikkje dialekten til Johan frå Skafså, så er det sannsynleg at han er frå ein stad like i nærleiken.

[Gjest Gro Berit Sternang]

Utruleg å mykji du klarar å finne fram til. Tenkte eg skulle spørja om du hugsa han bruka 'så' eller 'sø'. Vi brukar 'så', men vi skal bare så vidt over Kviteseidgrensa (og vidare vestover)så seier dei 'sø', meinar eg då.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Dialekten til JohanI innlegg 103 går det fram at Johan seier mjølk. Olav Torfinn Aabø har tidlegare sagt at der han kjem frå, seier dei mjåkk. Men seier heile Vinje, Mo og Lårdal mjåkk? Og kven er det som seier mjølk?

[Gjest Åse Emilie Øy]

Dialekten til JohanStrekninga langs E 134 Seljord - Brunkeberg - Morgedal - Høydalsmo kan kanskje vere interessant.

[Gjest Gro Berit Sternang]

I Seljord seie me mjølk, fant ei bloggside som syner at i Kviteseid seie dei mjåkk. Når mjåkk bli bruka i Kviteseid, så vil eg tru det gjeld alle kommunar vest for Seljord. Men eg meinar ikkje med det at han skal ha vore i Seljord. Han kan ha mista enkelte ord på vegen. Hugsar du om han sa sø el.så, skø el. skå (skal).Vi skulle nok ha hatt 1891 tell. for heile området.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Han snakkar som bondekona på opptaket frå Skafså. Problemet er tonefallet på setningane, eg kan ikkje heilt forstå kvar det er ifrå. Eg har rettnok høyrt ei som var frå Høydalsmo som hadde det, men eg kan ikkje vere sikker på om ho var innfødt der. Musikken i språket er nok det viktigaste. Difor tenkte eg nå at det kanskje kunne vere stader på strekninga i innlegget mitt over som hadde same orda som bondekona frå Skafså, men at dei her gjekk opp på tonefallet som henne frå Høydalsmo, og kanskje at dei også sa mjølk når dei nærma seg Seljord. Eg prøver berre å leggje saman det eg har frå før.Det hadde vore bra om vi kunne fastslå om dialekten var frå Skafså eller ikkje. Men bondekona som er på opptaket føler eg meg også litt usikker på når det gjeld tonefallet, om ho talar heilt naturleg. Har ho manus, så kan dette gjere tonefallet meire usikkert. Når han nyttar alle orda som henne, og også uttaler dei likt, så må han vere ganske nær henne. Og eg kan ikkje seie at dialekten hans ikkje er frå Skafså.

[Gjest Gro Berit Sternang]

Eg har kome fram til Talemålsarkivet, men finn ikkje 'norsk talemål idag'.

[Gjest Åse Emilie Øy]

www.dialektxperten.no Talemålsarkivet, med blått oppe til høgre, trykk på denne.Nede på arket som då kjem fram, står det Talemålsarkivet. Trykk på denne.Så kjem du inn på ei side der det står Velkommen til talemålsarkivet.Her står det Velg kapittel og ei lita pil til høgre for dette. Trykk på pila.Då kjem det fram fleire val. Vel dialektprogrammer fra NRK-arkivet.Vel Norsk talemål i dag 1982.Vel nr. 4. Klikk på denne.Då kjem det fram 'Norsk talemål i dag' del 4.Her er Signe Seltveit (71 år) frå Skafså.Trykk på pila i blått nede til venstre. Så startar avspelinga.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Eg har høyrt på dialektopptak frå Fyresdal. Det liknar ikkje. Så har eg høyrt på Kviteseid. Det liknar heller ikkje. Bø og Tinn i Aust-Telemark har eg høyrt på, det er langt unna. Så har eg høyrt på fleire opptak av ulike personar frå Vinje, og desse liknar heller ikkje. Nå er Vinje veldig stort, men dei opptaka eg har høyrt liknar ikkje. Skulle gjerne hatt eitt som det stod Rauland på.Så har eg høyrt på opptak frå Brunkeberg, og det trur eg helst at liknar, men kvaliteten på opptaket var veldig dårleg, så det var vanskeleg å vere sikker.Då blir det vel Mo og Lårdal att, og Skafså blir vel ståande som sentrum i den sirkelen som vel er ringa inn her.

[Gjest Gro Berit Sternang]

Takk for oppskrifta, då gjekk det bra ser du. Eg trur Signe snakka ganske naturleg. Rauland blir ganske likt som dei andre i Vinje. Brunkeberg noko midt imellom Seljord og Kviteseid tenkjer eg. Merkjeleg dette her, han må opphalde seg i område over ei lengre tid, eller så hadde han ikkje hatt så tydeleg dialekt. Kanskje familien er utegløymt i 1891.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Det var Brunkeberg. På det opptaket eg høyrde på, så gjekk denne mannen ganske høgt opp på tonefallet, det liknar ikkje på den kvinna som var på opptaket frå Kviteseid. Det var heilt tydeleg. Denne mannen liknar noko på Johan, men kvinna i Kviteseid liknar ikkje. Nå er det sjølvsagt ikkje sikkert at desse personane er så aldeles representative, men det må ein ha lov til å gå ut i frå når ein prøver på dette her.Når du kan Seljord, så skulle eg gjerne hatt di vurdering av skilnaden på opptaket av Signe Seltveit og dialekten i Seljord.Johan er innfødt - ekte telemarking - det er heilt sikkert.

[Gjest Gro Berit Sternang]

Kvar fant du Brunkeberg?

[Gjest Gro Berit Sternang]

Og Kviteseid og for den del, vil gjerne høyre på dei før eg prøvar å forklare meir.

[Gjest Åse Emilie Øy]

www.dialektexperten.noTalemålsarkivetVelg kapittel - pilDialektprogrammer fra NRK arkivetNorske målføre 1955Norske målføre 10Det er ganske dårleg lyd her.

[Gjest Gro Berit Sternang]

For nå kan det kanskje vera kjentfolk som snakkar.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Kviteseidwww.dialektexperten.noTalemålsarkivetVelg kapittel - pilDialektprogrammer fra NRK arkivetNorske målføre 1972-1973'Norske målføre' 12Det er Gjertrud Berge - 'om vanskelighetene for en landsungdom når en kommer til Oslo.'Dette er ikkje Johan sin dialekt.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Mitt beste tips akkurat nå, er at dialekten til Johan er frå Høydalsmo. Som over nemnt, så gjekk eg på skulen saman med ei jente som var derifrå. Og det er den einaste gongen eg har hatt ein heilt spontan reaksjon - med ein gong eg høyrde henne tale, så reagerte eg på at det var same dialekten som Johan. Og det er den einaste gongen eg har opplevd.Når eg høyrer opptaket frå Brunkeberg, så er det kanskje at eg høyrer at det nærmar seg Høydalsmo.Kan det vere same orda som blir brukt på Høydalsmo som i Skafså? Eg meiner Johan bruker same orda som på opptaket frå Skafså. Også at han uttaler dei likt som Signe.

[Gjest Åse Emilie Øy]

Dialekten til JohanNår språkforskarane analyserer dialekten til Signe Seltveit frå Skafså, så gjer dei dette på grunnlag av dei orda ho nyttar. Konklusjonen dei kjem fram til er kommunane Vinje, Mo og Lårdal.Når det gjeld Vinje, så har eg tidlegare hatt ei venninne der, og eg var også heime på besøk hos henne, og tala med familien hennar. Eg tenkte aldri på at denne dialekten likna på Johan sin. Når eg nå har høyrt på fleire opptak av dialekt frå Vinje, så seier dei ikkje kvar i Vinje dei er, berre at det er Vinje, men ingen av desse opptaka liknar. Når Gro Berit meiner at Rauland er likt som resten av Vinje, så fell vel også denne bort.Det blir då Mo og Lårdal som står att. Her er det berre lokale folk som klarer å skilje dei ulike områda frå kvarandre. Det gjer dei ofte på grunnlag av 'den lokale svipen', det er vel då mest tonefallet i setningane.

[Gjest Gro Berit Sternang]

Nå har eg prøvd å lytte til dei ulike.Brunkeberg vil eg sei er som Seljord, kanskje litt anna tonefall.Signe i Skafså, her kan eg plukke ut ord som (Skafså fyrst): kønn/kånn, vike/viko, nøkle/nokon, liten/liti, bjynda/bjønda, fjosi,/fjose.Men vi skulle nok hatt inn nokon meire lokalkjente, eg har ikkje vore så mykje meir vest i Telemark (flytta til Kongeberg i 1967).